Türkiye’de Kültürel Bellek Kurumlarındaki Dijitalleştirme Çalışmalarının Düşünce Özgürlüğü Bağlamında Değerlendirilmesi

Özet

Toplumların gelişimini doğrudan etkileyen düşünce özgürlüğü, düşünce ürünlerinin serbest bir şekilde kullanılması ve bu ürünlerden çağın koşullarına uygun şekilde yararlanılmasını gerektirmektedir. Dijitalleştirme çalışmaları, düşünce ürünlerinin gelecek kuşaklara aktarılmasında yeni bilgi teknolojileriyle bütünleştirilmesini ve bu ürünlerin daha uzun süreli korunmasını sağlamaktadır. Bu nokta özellikle kütüphaneler, arşivler, müzeler gibi kültürel bellek kurumlarını ön plana çıkarmaktadır. Araştırmada, dijitalleştirme çalışmalarının düşünce özgürlüğü için bir araç olduğundan hareketle Türkiye’deki dijitalleştirme çalışmalarında bulunan ve kültürel bellek kurumu olma özelliği taşıyan 11 kurum, geliştirilen bir denetim listesi aracılığıyla değerlendirilmektedir. Yapılan değerlendirmelerde, söz konusu kurumların dijitalleştirme çalışmalarındaki amaçları, verdikleri hizmetler, konuyla ilgili algıları ve düşünce özgürlüğü bağlamındaki uygulamaları, çalışmada geliştirilen kuramsal model çerçevesinde ele alınmaktadır. Çalışma sonuçları, dijitalleştirme konusunda Türkiye’de yapılan çalışmalarda kurumların bilgi kaynaklarına yönelik “koruma” kavramını öne çıkardıklarını, dijitalleştirilen materyallere yönelik erişim kısıtlamalarının olduğunu, telif haklarına ve materyallerin tanımlanmasına yönelik farklı uygulamaların gerçekleştirildiğini ortaya koymuştur. Çalışmada, ayrıca, dijitalleştirilen materyallere yönelik hizmetlerin düşünce özgürlüğü kapsamında yeniden değerlendirilmesi gerektiği; telif hakları, eserlerin standart bir yapıda tanımlanması, verilen hizmetler ve konuyla ilgili farkındalık yaratma konularında politikaların ve yol haritalarının geliştirilmesi gerektiği önerilmiştir.