Türk Millî Eğitim Sisteminde Bilgi Okuryazarlığı: Politikalar, Öğretim Programları, Öğretmenler ve Öğrenciler Üzerine Bir Araştırma
DOI:
https://doi.org/10.15612/BD.2019.730Anahtar Kelimeler:
Bilgi okuryazarlığı, öğretim programları, ortaöğretim, okul kütüphaneleri, Türk Millî Eğitim SistemiÖzet
Eğitim sistemi içerisindeki milyonlarca öğrencinin mevcut koşullar içerisinde hem akademik hem de günlük yaşamlarında bilgi okuryazarı bireyler olmamaları halen devam eden büyük sorundur. Bu araştırmanın temel amacı, Türk Millî Eğitim Sistemini etkileyen unsurlar çerçevesinde ve öğretim programlarıyla öğrencilere bilgi okuryazarlığı becerilerini kazandırma yolunda yapılanları ortaya çıkarmak ve çözüm önerileri sunmaktır. Bu kapsamda bilgi okuryazarlığı unsurları çerçevesinde Türk Millî Eğitim Sistemine yön veren politika belgeleri incelenmiş ve 9. sınıfa ait 13 öğretim programı değerlendirilmiştir. Uygulamaya yansıyan durumu anlamak için Ankara’da bulunan toplam 11 fen lisesinde 9. sınıfa devam etmekte olan 389 öğrenci ve bu dersleri veren 197 öğretmene anket uygulanmıştır. Çalışmada betimleme yöntemine uygun olarak nicel ve nitel araştırma yöntemleri bir arada kullanılmış olup, politika belgeleri ve 13 öğretim programı içerik analizi yöntemiyle değerlendirilmiş, anket uygulamaları sonucu elde edilen verilerin istatistiksel analizi IBM SPSS Statistics 22.0 ile yapılmıştır. Sonuç olarak, Türk Millî Eğitim Sistemini etkileyen belgelerin içeriğinde öğrencilere bir bütün olarak bilgi okuryazarlığı becerilerini kazandırmaya yönelik düzenlemelere yer verilmediği saptanmıştır. Öğretim programlarında ise bilgi okuryazarlığı unsurlarının birbiriyle bağlantılı olarak yürütülmediği ortaya çıkarılmıştır. Öğretmen ve öğrenci anketlerine bu sonuçların yansıdığı görülmüştür. Sorunların çözümüne ilişkin geleceğe yönelik planlamaları kapsayan model önerisi ve çeşitli öneriler geliştirilmiştir.
İndirmeler
Referanslar
Akkoyunlu, B. ve Kurbanoğlu, S. (2003). Öğretmen adaylarının bilgi okuryazarlığı ve bilgisayar öz-yeterlik algıları üzerine bir çalışma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, 1-10. http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/200324BUKET%20AKKOYUNLU.pdf adresinden erişildi.
Akkoyunlu, B. ve Kurbanoğlu, S. (2004). Öğretmenlerin bilgi okuryazarlığı öz-yeterlik inancı üzerine bir çalışma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 11-20. http://www.efdergi.hacettepe.edu.tr/makale_goster.php?id=825 adresinden erişildi.
Aksakal, A. (1983). Okul kütüphanelerimiz ve bir anketin düşündürdükleri. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 32(3), 108-113.
Alaca, E. ve Önal, İ. (2017). Teachers in e-libraries: Research and application. Journal of Teacher Education and Educators, 6(1), 89-116.
Alberta Education. (1985). Focus on learning: An integrated program model for Alberta school libraries. https://archive.org/stream/focuslearningintegr85frid#page/n1/mode/2up adresinden erişildi.
American Library Association [ALA]. (1989). Presidential committee on information literacy: Final report. http://www.ala.org/acrl/publications/whitepapers/presidential adresinden erişildi.
Baysen, F., Baysen, E. ve Çakmak, N. (2017). Lise öğrencilerinin intihal ile ilgili kavram yanılgılarının giderilmesinde uluslararası Bakalorya Programı’nın etkisi. Bilgi Dünyası, 18(1), 29-47. doi: 10.15612/BD.2017.576
Baysen, F., Çakmak, N. ve Baysen, E. (2017). Bilgi okuryazarlığı ve öğretmen yetiştirme. Türk Kütüphaneciliği, 31(1), 55-89. doi: 10.24146/tkd.2017.5
Bond, T. (2010). SAUCE: A handbook for teachers. http://elearningmadeeasy2010.wikispaces.com/file/view/SAUCE%20Handout%20Gisborne%202010.pdf adresinden erişildi.
Breivik, P. S. (1985). Putting libraries back in the information society. American Libraries, 16(10), 723. American Library Association. http://connection.ebscohost.com/c/articles/4959375/putting-libraries-back-information-society adresinden erişildi.
Cevizbaş, S. (2003). Türkiye’de özel okul kütüphanelerinin sorunları: Özel okul kütüphanelerine yönelik bir anket uygulaması. Türk Kütüphaneciliği, 17(4), 386-396. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/305 adresinden erişildi.
Chartered Institute of Library and Information Professionals. (2018). What is the information literacy? https://www.cilip.org.uk/?page=informationliteracy&hhSearchTerms=%22is+and+information+and+literacy%22 adresinden erişildi.
Common Core State Standard for Literacy in All Subjects. (2011). Wisconsin Department of Public Instruction. https://dpi.wi.gov/sites/default/files/imce/cal/pdf/las-stds.pdf adresinden erişildi.
Cope, B. C. ve Kalantzis, M. (2000). Multiliteracies: The beginning of idea. B. Cope ve M. Kalantsiz (Ed.). Multiliteracies: Literacy learning and the design of social features içinde (ss. 3-8). USA, Canada: Routledge.
Çakmak, T. ve Önal, İ. (2013). Bilgi okuryazarlığı becerilerinin kazandırılmasında okul kütüphanecilerinin rolleri ve algıları. Türk Kütüphaneciliği, 27(4), 633-647. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/945 adresinden erişildi.
Çıngı, H. (1994). Örnekleme kuramı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Yayınları.
Defining Quality in Education. (2000). UNICEF The international working group on education Florence, Italy. Programme Division Education Document No. UNICEF/PD/ED/00/02. https://www.unicef.org/education/files/QualityEducation.PDF adresinden erişildi.
Doyle, C. S. (1992). Outcome measures for information literacy within the national education goals of 1990. Final Report to National Forum on Information Literacy (NFIL). Summary of Findings. ERIC: Final Revision. http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED351033.pdf adresinden erişildi.
Durukan, A. Y. (2015). Dijital dünyada okul kütüphaneciliği ve 21. yy becerileri. Millî Eğitim Dergisi, 44(208), 106-120. http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Millî_Egitim_Dergisi/208.pdf adresinden erişildi.
Eisenberg, M. B., Lowe, C. A. ve Spitzer, L. (2004). Information literacy: Essential skills for the information age (2. bs.) Westport, Conn: Libraries Unlimited.
Engle, M. (2013). The seven steps of the research process. http://athens.algonquincollege.com/handle/10951/5417 adresinden erişildi.
Gürdal, O. (2000). Yaşamboyu öğrenme etkinliği: Enformasyon okuryazarlığı. Türk Kütüphaneciliği, 14(2), 176-187. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/816 adresinden erişildi.
Herring, J. E. (2006). A critical investigation of students’ and teachers’ views of the use of information literacy skills in school assignments. ALA School Library Media Research, 9. www.ala.org/aasl/slr adresinden erişildi.
Herring, J. E. (2016). James Herring’s PLUS model. http://farrer.csu.edu.au/PLUS/index.html adresinden erişildi.
Information Fluency. (2015). Digital information fluency model. http://21cif.com/tutorials/challenge/challenge-directory.html adresinden erişildi.
International Federation of Library Associations and Institutions [IFLA]. (2005). Beacons of the information society. https://www.ifla.org/publications/beacons-of-the-information-societythealexandria-proclamation-on-information-literacy adresinden erişildi.
International Federation of Library Associations and Institutions [IFLA]. (2006). Guidelines on information literacy for lifelong learning. J. Lau (Ed.). Mexico: Information Literacy Section / IFLA. http://www.ifla.org/files/assets/information-literacy/publications/ifla-guidelines-en.pdf adresinden erişildi.
Kapitzke, C. (2001). Information literacy: The changing library. Journal of Adolescent & Adult Libraries, 31(1), 49-52. http://people.lis.illinois.edu/~chip/pubs/03LIA/10-003.pdf adresinden erişildi.
Kavuncu, E. (2001). Özel ilköğretim okul kütüphanelerinde kullanıcı eğitim programlarının geliştirilmesi (Yayımlanmamış bilim uzmanlığı tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Kim, K. S., Sin, S. J. ve Yoo-Lee, E. Y. (2014). Undergraduates’ use of social media as information sources. College And Research Libraries, 7, 442-457. https://crl.acrl.org/index.php/crl/article/view/16371 adresinden erişildi.
Kuhlthau, C. C. (1987). Information skills for an information society: A review of research. http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED327216.pdf adresinden erişildi.
Kuhlthau, C. C. (1989). The information search process: A summary of research and implications for school library media programs. School Library Media Quarterly, 18(5), 19-25. http://www.ala.org/aasl/sites/ala.org.aasl/files/content/aaslpubsandjournals/slr/edchoice/SLMQ_InformationSearchProcess_InfoPower.pdf adresinden erişildi.
Kuhlthau, C. C. (1993). İmplementing a process approach to information skills: A study identifying indicators of success in library media programs. School Library Media Quarterly, 22(1) 1993, 1-18. http://www.ala.org/aasl/sites/ala.org.aasl/files/content/aaslpubsandjournals/slr/edchoice/SLMQ_ImplementingaProcessApproachtoInformationSkills_InfoPower.pdf adresinden erişildi.
Kurbanoğlu, S. (2010). Bilgi okuryazarlığı: Kavramsal bir analiz. Türk Kütüphaneciliği, 24(4), 723-747. http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/2253-4361-1-PB.pdf adresinden erişildi.
Kurbanoğlu, S. ve Akkoyunlu, B. (2002). Bilgi okuryazarlığı: Bir ilköğretim okulunda yürütülen uygulama çalışması. Türk Kütüphaneciliği, 16(1), 20-40. http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/1804-3607-1-PB.pdf adresinden erişildi.
Lamb, A. (2001). The 8Ws: Information literacy. http://eduscapes.com/instruction/articles/topic72model.pdf adresinden erişildi.
Mackey, T. P. ve Jacobson, T. E. (2014). Metaliteracy: Reinventing information literacy to empower learners. USA: ALA.
McKenzie, J. (1999). The research cycle 2000. From Now On The Educational Technology Journal, 9(4). http://fno.org/dec99/rcycle.html adresinden erişildi.
Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2016). Hakkımızda. http://zkutuphane.meb.gov.tr/Home/Hakkimizda adresinden erişildi.
Millî Eğitim Bakanlığı Stratejik Planı 2010-2014. (2009). Ankara: MEB. http://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2015_09/10052958_10.09.2015sp17.15imzasz.pdf adresinden erişildi.
Millî Eğitim Bakanlığı Stratejik Planı 2015-2019. (2015). Ankara: MEB. https://sgb.meb.gov.tr/Str_yon_planlama_V2/MEBStratejikPlan.pdf adresinden erişildi.
Millî Eğitim Bakanlığı Türkiye Hayat Boyu Öğrenme Strateji Belgesi. (2009). Ankara: MEB. http://metek.meb.gov.tr/dosyalar/Turkiye.HAYAT.BOYU.%20OGRENME.STRATEJI.BELGESI.2009.doc adresinden erişildi.
Millî Eğitim Bakanlığı Türkiye Hayat Boyu Öğrenme Strateji Belgesi ve Eylem Planı 2014-2018. (2014). Ankara: MEB. http://hbogm.meb.gov.tr/str/files/hbo_eylem_plani_2014_2018.pdf adresinden erişildi.
Neuman, W.L. (2012). Toplumsal araştırma yöntemleri: Nicel ve nitel yaklaşımlar (S. Özge, Çev.). Ankara: Yayınodası.
New London Group. (1996). A pedagogy of multiliteracies: Designing social futures. Harvard Educational Review, 66(1), 60-93. http://wwwstatic.kern.org/filer/blogWrite44ManilaWebsite/paul/articles/A_Pedagogy_of_Multiliteracies_Designing_Social_Futures.htm adresinden erişildi.
New South Wales Department of Education. (2007). Information skills in the school: Engaging in construction knowledge. https://education.nsw.gov.au/teaching-and-learning/curriculum/media/documents/infoskills.pdf adresinden erişildi.
Neyman, J. (1934). On the two different aspects of the representative method: The Method of stratified sampling and the method of purposive selection. Journal of the Royal Statistical Society, 97(4), 558-625. http://www.stat.cmu.edu/~brian/905-2008/papers/neyman-1934-jrss.pdf adresinden erişildi.
Oberg, D. (1999, August 20–28). Teaching the research process - for discovery and personal growth. 65th IFLA Council and General Conference’da sunulan bildiri. http://archive.ifla.org/IV/ifla65/papers/078-119e.htm adresinden erişildi.
On Dokuzuncu Millî Eğitim Şûrası Kararları. (2014). http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/35/27/719973/dosyalar/2015_02/02041116_19.Millîeitimuraskararlar.pdf adresinden erişildi.
On Sekizinci Millî Eğitim Şûrası Kararları. (2010). https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2014_10/02113646_18_sura.pdf adresinden erişildi.
On Yedinci Millî Eğitim Şûrası Kararları. (2006). http://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_09/29165619_17_sura.pdf adresinden erişildi.
Onuncu Kalkınma Planı 2014-2018. (2013). https://pbk.tbmm.gov.tr/dokumanlar/10-kalkinma_plani.pdf adresinden erişildi.
Ortaöğretim Beden Eğitimi Dersi Öğretim Programı 9-12 Sınıflar. (2009). Talim ve Terbiye Kurulunun 31.12.2009 tarih ve 339 sayılı Kararı. Ankara: MEB.
Ortaöğretim Biyoloji Dersi 9-12 Sınıflar Öğretim Programı. (2013). Talim ve Terbiye Kurulunun 01.02.2013 tarih ve 12 sayılı Kararı. Ankara: MEB.
Ortaöğretim Coğrafya Dersi Öğretim Programı 9-12 Sınıflar. (2011). Talim ve Terbiye Kurulunun 26.08.2011 tarih ve 131 sayılı Kararı. Ankara: MEB.
Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi 9-12 Sınıflar Öğretim Programı. (2010). Talim ve Terbiye Kurulunun 30.12.2010 tarih ve 329 sayılı Kararı. Ankara: MEB.
Ortaöğretim Fizik Dersi 9-12 Sınıflar Öğretim Programı. (2013). Talim ve Terbiye Kurulunun 01.02.2013 tarih ve 10 sayılı Kararı. Ankara: MEB.
Ortaöğretim Kimya Dersi 9-12 Sınıflar Öğretim Programı. (2013). Talim ve Terbiye Kurulunun 01.02.2013 tarih ve 11 sayılı Kararı. Ankara: MEB.
Ortaöğretim Kurumları İngilizce Dersi Öğretim Programı. (2011). Talim ve Terbiye Kurulunun 24.08.2011 tarih ve 118 sayılı Kararı. Ankara: MEB.
Ortaöğretim Matematik 9-12 Sınıflar Dersi Öğretim Programı. (2011). Talim Terbiye Kurulunun 24.08.211 tarih ve 121 sayılı kararı. Ankara: MEB.
Ortaöğretim Müzik Dersi Öğretim Programı 9-12 Sınıflar. (2009). Talim ve Terbiye Kurulunun 17.12.2009 tarih ve 240 sayılı Kararı. Ankara: MEB.
Ortaöğretim Sağlık Bilgisi Dersi Öğretim Programı. (2012). Talim ve Terbiye Kurulunun 05.04.2012 tarih ve 21 sayılı Kararı. Ankara: MEB.
Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı Dersi 9-12 Sınıflar Öğretim Programı. (2015). Talim Terbiye Kurulunun 29.07.2015 tarik ve 59 sayılı Kararı. Ankara: MEB.
Ortaöğretim 9. Sınıf Tarih Dersi Öğretim Programı. (2007). Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı. Ankara: MEB.
Ortaöğretim 9-12 Sınıflar Görsel Sanatlar (Resim) Dersi Öğretim Programı. (2009). Talim ve Terbiye Kurulunun 31.12.2009 tarih ve 338 sayılı Kararı. Ankara: MEB.
Önal, İ. (1992). Bilgi gereksinimlerinin karşılanması ve okul kütüphaneleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Önal, İ. (2005). New developments on the Turkish school library scene. Journal of Librarianship and Information Science, 37(3), 141-151.
Önal, İ. (2010). Tarihsel değişim sürecinde yaşam boyu öğrenme ve okuryazarlık: Türkiye deneyimi. Bilgi Dünyası, 11(1), 101-121. http://bd.org.tr/index.php/bd/article/view/116/99 adresinden erişildi.
Önal, İ. (2012). Yarın nasılsınız? Eğitim yayıncılığıyla geleceği tahmin etme. Ö. Külcü, T. Çakmak ve N. Özel (Yay. Haz.), Prof. Dr. K. Gülbün Baydur`a Armağan içinde (ss. 101-110). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü.
Önal, H. İ. (2015). Okul kütüphaneleriyle öğrencilerin 21. yüzyıla hazırlanması. Millî Eğitim Dergisi, 44(208), 233-248. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/441350 adresinden erişildi.
Önal, İ. ve Şenyurt Topçu, Ö. (2013). Eğitimi gerçekleştirmek: Öğretim programlarında okul kütüphanelerinin yeri. Bilgi Dünyası, 14(2), 306-328. http://bd.org.tr/index.php/bd/article/view/370/429 adresinden erişildi.
Özenç Uçak, N. ve Şenyurt Topçu, Ö. (2012). Günlük yaşamda bilgi gereksinimi ve halk kütüphaneleri. 2. Halk Kütüphaneciliği Sempozyumu: Değişen Dünyada Halk Kütüphaneleri 9-12 Mayıs 2012, Bodrum: Bildiriler, Posterler ve Çalıştay Raporları içinde (ss. 120-134). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Öztürk, H. ve Tağa, T. (2018). Ortaokul öğrencilerinin bir yıllık z-kütüphane deneyimleri: bir durum çalışması. Türk Kütüphaneciliği, 32(1), 7-18. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/2900 adresinden erişildi. doi:10.24146/tkd.2018.27
Polat, C. (2005). Üniversitelerde kütüphane merkezli bilgi okuryazarlığı programlarının geliştirilmesi: Hacettepe Üniversitesi örneği (Yayımlanmamış doktora tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Punch, K. F. (2005). Sosyal araştırmalara giriş, nicel ve nitel yaklaşımlar (D. Bayrak, H.B. Arslan ve Z. Akyüz, Çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
Sançar, N. (1960). Okul kütüphaneleri. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 6(1-2), 10-13. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/2067/2035 adresinden erişildi.
SCONUL Working Group on Information Literacy. (2011). The SCONUL Seven Pillars of Information Literacy Core Model For Higher Education. http://www.sconul.ac.uk/sites/default/files/documents/coremodel.pdf adresinden erişildi.
Seminar for the Education of School Librarians for Central America and Panama (1978: San Jose) ve Sigrún Klara Hannesdóttir ve International Federation of Library Associations (1982). Education of school librarians: some alternatives. Saur, Munchen; London. https://trove.nla.gov.au/work/27004564?q&versionId=32540597 adresinden erişildi.
Soysal, Ö. (1969). Çağdaş eğitim ve Türkiye’de okul kütüphanesi. Ankara: Güven Matbaası.
Soysal, Ö. (1971). Kütüphaneciliğimizin ana sorunları ve okul kütüphanesi. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni, 20(3). http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/viewFile/1703/1687 adresinden erişildi.
Spitzer, K. L., Eisenberg, M. B. ve Lowe, C. A. (1998). Information literacy: essential skills for the information age. Syracuse: ERIC Clearinghouse.
Şenyurt, Ö. (2018). Türk Millî Eğitim Sisteminde bilgi okuryazarlığı gereksinimlerinin karşılanması (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Taylor, R. S. (1979). Reminiscing about the future: Professional education and the information environment. Library Journal, 104(16), 1871-1875.
Thomas, S., Joseph, C., Laccetti, J., Mason, B., Mills, S., Perril, S. ve Pullinger, K. (2007). Transliteracy: Crossing divides. First Monday, 12(2). http://firstmonday.org/article/view/2060/1908 adresinden erişildi.
United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. (2005). Towards knowledge societies. UNESCO World Report. Paris: UNESCO Publishing. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000141843 adresinden erişildi.
Wall, J. K. (2014). Multiliteracies and new literacies in an age of accountability: High school english teachers’ perspectives on using multiliteracies and new literacies frameworks in the classroom (Yayımlanmamış doktora tezi). Teacher College, Columbia University, New York.
Wilson, L. A. (2001). Information literacy: Fluency across and beyond the university. B. I. Dewey (Ed.). Library User Education: Powerful Learning, Powerful Partnerships içinde (ss.1-17). London: Scarecrow Press.
Zurkowski, P. G. (1974). The information service environment relationships and priorities. Related paper no:5. Washington DC: National Commission on Libraries and Information Science. http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED100391.pdf adresinden erişildi.
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Bu çalışma Creative Commons Attribution 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
